ISIDOR BAJIĆ (1878-1915)

     Retke su ličnosti u našoj sredini koje su za svog života doživele velika priznanja i naklonost, a zatim, nakon smrti, bivale zapostavljene i skrajnute. Ovakva sudbina zadesila je i Isidora Bajića, kompozitora, horovođu, pedagoga, melografa i prvog visokoškolovanog muzičara sa ovih prostora. Iako je njegova životna priča započela u Kuli 10. avgusta 1878. godine, svoju delatnost je vezao za Novi Sad gde se sa porodicom preselio kao desetogodišnji dečak.

Isidor Bajic, oko 1905.

     Muzikalan od najranijeg detinjstva, plodno tlo za razvoj svog talenta pronašao je u Srpskoj velikoj pravoslavnoj gimnaziji i profesoru Jovanu Grčiću. Pod njegovim uticajem, mladi Isidor se upoznao sa osnovama muzike i instrumentima, a njegovi prvi kompozitorski i dirigentski uspesi usledili su u starijim razredima. Nakon gimnazijske mature 1897. godine, u Budimpešti upisuje prvo Pravni fakultet, a ubrzo i Muzičku akademiju. Po prirodi temperamentan i vredan, još kao student se uključio u društveni život srpske zajednice, postavši horovođa i dirigent Akademskog studentskog hora i orkestra, te hora Srpskog trgovačkog i zanatskog društva Sloga. Održavajući brojne koncerte, nastojao je da promoviše srpski narodni melos. Istovremeno, u ovom periodu Bajić je razvio ideje o osnivanju saveza srpskih pevačkih društava, štampanju notnih svezaka domaćih kompozitora i Muzičkog leksikona.

Note Majski cvet, 1897.

     Na poziv direktora Velike srpske pravoslavne gimnazije Vase Pušibrka, Isidor Bajić se 1901. godine vratio u Novi Sad i dobio mesto učitelja pojanja. Veoma posvećen ovom poslu, u narednih 14 godina je unapredio nastavu koja je svim đacima omogućavala muzičko opismenjavanje, izučavanje muzičke teorije i istorije muzike, kao i razvoj vokalnih sposobnosti. Formirao je horove i male orkestre, fakultativno predavao klavir i violinu, a posebnu pažnju poklanjao je talentovanim učenicima, ohrabrujući ih u njihovim muzičkim počecima i prvim kompozitorskim pokušajima. Razvoju muzike u Novom Sadu u velikoj meri su doprinele i čuvene Svetosavske besede koje je Gimnazija organizovala svake godine. Angažovanjem Isidora Bajića oko njihove organizacije, ove priredbe su dostigle veoma profesionalan nivo i veliki uspeh među Novosađanima.

Prva sveska Bajićeve
Srpske muzicke biblioteke, 1902.

     Kao retko koji srpski kompozitor pre i posle njega, za sobom je ostavio veoma bogat muzički opus. Bez žanrovskih ograničenja, tokom karijere se podjednako posvećivao horskoj, tamburaškoj, scenskoj i crkvenoj muzici. Sačuvano je na stotine solo i horskih pesama za koje je najčešće koristio stihove srpskih pesnika 19. i početka 20. veka: Branka Radičevića, Jovana Jovanovića Zmaja, Milice Stojadinović Srpkinje, Jovana Sterije Popović, Milana Rakića, Alekse Šantića, Veljka Petrovića i drugih. Mnoge od ovih kompozicija su bile široko prihvaćene, pa se i danas smatraju narodnim (Srpkinja, Jesen stiže dunjo moja, Škripi đeram, Sve dok je tvoga blagog oka, Zračak viri...). Istovremeno, godinama je vredno beležio narodne melodije, od rodne Vojvodine do juga Srbije.

Srpkinja, 1903.

     Ljubav prema pozornici i saradnja sa SNP bili su od presudnog značaja za nastanak brojnih scenskih muzičkih dela. Iako je u početku karijere pisao operete u srednjoevropskom maniru (Žrtva ljubavi, Sedam gladnih godina), ubrzo ih je zamenio motivima iz srpske istorije, pa su tako nastali komadi Seoska lola, Rakija, Strašan dan, Svakom svoje, Uskočkinja, Čučuk Stana... Vrhunac ovog segmenta Bajićevog stvaralaštva bila je njegova jedina opera Knez Ivo od Semberije, napisana na osnovu teksta Branislava Nušića i izvedena 1911. godine u Beogradu i Novom Sadu.

Isidor Bajić sa profesorima
Velike srpske pravoslavne gimnazije, oko 1910.

     Mnogostrana aktivnost Isidora Bajića dala je izuzetne rezultate i u muzičkoj pedagogiji, koja je početkom 20. veka zaostajala za razvojem ove oblasti kod drugih evropskih naroda. Već 1901. godine štampan je njegov prvi udžbenik Klavir i učenje klavira, a 1904. knjiga Teorija pravilnog notnog pevanja. Narednih godina njegovi tekstovi, u kojima je pozivao na reformu srpske muzike, redovno su izlazili u dnevnoj i periodičnoj štampi. Teorijski rad bio je odraz i Bajićeve terenske aktivnosti, jer je mnogo vremena proveo u istraživanju i sakupljanju narodnih melodija od Vojvodine do juga Srbije. Proučavajući istovremeno i crkveno pojanje, put ga je odveo čak do Soluna i Hilandara.

Isidor Bajić sa tamburaškim orkestrom
Novosadske trgovačke omladine, oko 1910

     U nameri da što više promoviše srpske kompozitore, Isidor Bajić je 1902-3. godine pokrenuo i dve periodične publikacije, Srpsku muzičku biblioteku i Srpski muzički list, u kojima je, pored svojih, objavljivao muzička dela i tekstove savremenika iz Novog Sada i okruženja. Istovremeno je, osim gimnazijskih horova, vaspitao i generacije pevača u horovima Novosadske trgovačke omladine i društva "Neven", a mnogobrojne koncerte održao je u gradovima širom Balkana.

Profesori i đaci Bajićeve muzičke škole, 1910.

     Muzičkom obrazovanju Novosađana u velikoj meri je doprinela i Muzička škola, koju je Isidor Bajić otvorio u septembru 1909. godine u Ćurčijskoj ulici. U ovoj instituciji su kao predavači bili angažovani brojni strani i domaći stručnjaci i umetnici, a đacima je bilo omogućeno da pohađaju časove klavira, violine, čela, solo pevanja i teorijske predmete. Koncerti đaka i profesora, koji su redovno održavani u novosadskim javnim objektima, uvek su s pohvalama dočekivani u javnosti.

Isidor Bajic, oko 1910.

     Zahvaljujući posvećenosti komopozitorskom radu, žanrovskom bogatstvu i melodijskoj invenciji koja se kretala u okviru romantičarsko-nacionalne osećajnosti, Isidor Bajić je postao veoma omiljen još za svog života. Mnoštvo muzičkih oblika koje je kreirao u velikoj meri je uticalo na formiranje novog muzičkog ukusa kulturne sredine Vojvodine na početku 20. veka. Njegovo nasleđe ostalo je živo u muzičkoj tradiciji srpskog naroda, ali detaljno izučavanje delatnosti Isidora Bajića tek će pokazati istinski doprinos u ovoj oblasti umetnosti.  

(Ljiljana Lazić)