POLITIČKA ENCIKLOPEDIJA U CRTICAMA: FRAGMENTI O LUSTRACIJI, 4. DEO

     Sve zemlje Istočne Evrope i bivšeg Sovjetskog bloka u postkomunističkom razdoblju prošle su izrazitije ili diskretnije kroz proces lustracije. To je i tema petog fragmenta o lustraciji, u kojem krećemo od Čehoslovačke.

Češka


Pre prvih parlamentarnih izbora 1990. u Čehoslovačkoj je zatraženo da svi kandidati za poslaničke i druge visoke državne funkcije prođu lustracijski postupak kako bi se utvrdilo da li su sarađivali sa bivšom tajnom službom. Ukoliko se ispostavilo da su sarađivali, kandidati su mogli da odustanu od kandidature bez obrazloženja, a ako bi i pored toga ostali na izbornim listama, bili bi objavljivani rezultati njihovih lustracija čime su gubili šansu da budu izabrani. Donošenjem Zakona o nezakonitosti komunističkog režima iz 1991. godine, Čehoslovačka je postala prva zemlja iza bivše "gvozdene zavese" koja se obračunala sa svojom prošlošću, ali je i tamo policiji, koja je ostala bez nadzora prvih meseci nakon plišane revolucije, ostavljeno dovoljno vremena da uništi dobar deo važnih dosijea. "Pročišćenje" je obuhvatilo sve institucije, a nisu pošteđeni ni univerziteti i sve javne službe. 


Odgovornost


U Čehoslovačkom zakonu o lustraciji se, između ostalog, kaže: "Komunistička Partija Češke, njeno rukovodstvo i članovi nose odgovornost za metode ostvarivanja vlasti za period 1948.–1989. za pogrome i uništavanje tradicionalnih vrednosti evropske civilizacije, za svesno narušavanje prava i sloboda čoveka, za ekonomsko i moralno nazadovanje do kojeg je došlo sudskim prestupima i terorom protiv onih koji su imali drugačije poglede, za zamenu postojeće ekonomije direktnim upravljanjem, uništavanjem tradicionalnog prava na sopstvenost, zloupotrebu vaspitanjem, obrazovanjem, naukom i kulturom radi političkih i ideoloških ciljeva, za bezobzirno uništavanje prirode..." 


Otvoreni dosijei službi


Čak i u slučajevima kad je sud priznavao postojanje krivice, kazna je bila minimalna. Pod udar ovog zakona dospelo je 160.000 ljudi. Oni za koje bi se dokazalo da su bili saradnici i tajnih agenti specijalnih službi, saradnici partijskog aparata KPČ, koji su politički rukovodili državnom bezbednošću, lišavani su na pet godina prava da imaju odgovorne funkcije i bili smesta udaljavani iz državnih struktura. Građani su 1996. dobili pravo da se upoznaju sa dosijeima specijalnih službi koji su bili otvoreni protiv njih, ali ne i sa tuđim dosijeima. Sada u Češkoj svi kandidati za čelna mesta u državi moraju da prođu lustracijski postupak. To se odnosi i na parlamentarne zastupnike, članove vlade, sudije Vrhovnog suda i diplomate. Osim toga, 1995. godine osnovano je i posebno telo za ispitivanje zločina komunizma, na osnovu kojih je podneto oko 100 krivičnih prijava. Nakon raspada zajedničke države, Zakon o lustraciji ukinut je u Slovačkoj. Tamošnje državno rukovodstvo se odbojno odnosilo prema lustraciji stavljajući je u rang sa nekim sličnim ranijim (komunističkim) "čistkama". 

(Radivoj Stepanov, Slobodna Vojvodina, 19.02.2011.)