1. Beograd protiv blokova
Na okupu ugledni državnici, odlučni protivnici Hladnog rata. Tito postaje jedan od vodećih lidera sveta
Pre pola veka, početkom septembra 1961. godine, Beograd je bio domaćin živopisnog skupa. U glavnom gradu Jugoslavije okupili su se šefovi država i vlada dalekih azijskih i afričkih zemalja, Evropu su predstavljali Kipar i Jugoslavija, dok su konferenciju kao posmatrači pratili predstavnici triju latinoameričkih zemalja, Bolivije, Brazila i Ekvadora.
Najveću pažnju među njima privlačili su indijski premijer Džavaharlal Nehru, predsednik Egipta Gamal Abdel Naser, predsednik Indonezije Sukarno, predsednik Tanzanije Džulijus Njerere, predsednik Gane Kvame Nkrumah, car Etiopije Hajle Selasije, predsednik Kipra arhiepiskop Makarios, premijerka Cejlona Sirimavo Bandaranaike, vođa Alžirskog fronta nacionalnog oslobođenja Ahmed ben Bela. Bili su tu i drugi lideri zemalja u razvoju ovenčani slavom antikolonijalne borbe i tvorci nezavisnosti svojih zemalja.
Šarenilo pokreta
Za razliku od istočnog i zapadnog bloka, Pokret nesvrstanosti nije bio ni ideološki pokret ni vojno-politički blok, njegove članice su bile zemlje šarolikog političkog uređenja, a povezivao ih je zajednički interes da ostanu po strani Hladnog rata i stave probleme nerazvijenih zemalja na dnevni red svetske politike. Unutar takvog pokreta Tito je, neometan od Vašingtona i Moskve, mogao da nastavi svoju unutrašnju politiku i razvija ''samoupravni socijalizam''.
U Beogradu su se okupili da bi pokrenuli novu etapu borbe za nezavisnost u svetu u kome je buktao Hladni rat između Sjedinjenih Država i Sovjetskog Saveza. Cilj im je bio da zemlje ''trećeg sveta'' učine vidljivim na međunarodnoj sceni, da spreče da njihove zemlje budu uvučene u blokovski sukob i dovrše proces dekolonizacije. U Beogradu su osnovali Pokret vanblokovskih (kasnije nesvrstanih) zemalja, za svoju političku platformu su uzeli načela miroljubive koegzistencije za koja su se zalagali indijski predsednik Nehru i jugoslovenski predsednik Tito, a glavnu pozornicu za svoje delovanje pronašli su u Organizaciji ujedinjenih nacija.
Bio je to početak pokreta koji će narednih decenija pokazati da svet nije podeljen samo između Istoka i Zapada, nego i između razvijenog Severa i nerazvijenog Juga. Nesvrstani će pokušati da smire blokovske sukobe i dovrše proces dekolonizacije, a postaviće i zahtev za razoružavanje u svetu i uneti novu energiju UN. Zbog zalaganja za mir, protiv dominacije velikih i moćnih država, jačanje uticaja UN i međunarodnog prava i ravnopravnost velikih i malih u međunarodnim odnosima postali su ''savest čovečanstva''.
Za Jugoslaviju i njenog predsednika Tita nesvrstani su bili logičan izbor posle kratkotrajnog zagrljaja sa Sovjetskim Savezom (1945-1948.), koji se završio sukobom sa Informbiroom, i perioda bliskih odnosa sa Zapadom (1949-1957.) koji bi, pre ili kasnije, doveli do promene njenog tadašnjeg socijalističkog uređenja. Tito i njegova zemlja osećali su se bezbednim među nesvrstanima koji su im doneli solidnu podršku na međunarodnoj sceni, naročito u Ujedinjenim nacijama, i omogućili Titu da šezdesetih i sedamdesetih godina 20. veka stekne ulogu jednog od vodećih svetskih lidera.
Početak, međutim, nije mnogo obećavao. Beogradska konferencija vanblokovskih zemalja 1961. godine bila je sazvana kao jednokratna politička inicijativa, a tek 1964. godine na konferenciji u Kairu dobila je kontinuitet, ali je i on bio neizvestan sve do Treće konferencije Pokreta nesvrstanosti koja je održana u Lusaki 1970. godine.
Šezdesete godine obeležili su Kubanska raketna kriza, rat u Vijetnamu i početak arapsko-izraelskih ratova koji su potvrdili strahovanja zemalja svetskog Juga da bi upravo one mogle postati poprište oružanih sukoba supersila i njihovih vojno-političkih blokova ostavljajući svetski Sever u varljivom miru Hladnog rata. Bilo je to vreme prve ozbiljne krize Pokreta nesvrstanih. Kraj Vijetnamskog rata i detant u odnosima SAD i SSSR nakratko su povećali ulogu UN i doneli novu šansu nesvrstanima koju oni nisu želeli da propuste.
Sedamdesetih godina 20. veka Pokret nesvrstanosti doživeo je procvat. Raspad poslednjih evropskih kolonijalnih imperija učinio je da nesvrstane zemlje u UN dobiju većinu u Generalnoj skupštini UN. Arapske zemlje su u novom ratu sa Izraelom otkrile da raspolažu moćnim oružjem - naftom, i skok cena ovog energenta na svetskim tržištima (''naftni šok'') doneo je bogatstvo zemljama proizvođačima, a ''trećem svetu'' obilje jeftinih ''petrodolarskih'' kredita. Kratkotrajno zatišje u Hladnom ratu učinilo je da se UN i međunarodna zajednica prvi put ozbiljnije pozabave problemima u odnosima Sever-Jug.
Povratak nesvrstanih na međunarodnu scenu označila je konferencija u Lusaki 1970. godine. Konferencija u Alžiru 1973. godine postavila je zahteve za stvaranje novog svetskog ekonomskog i informativnog poretka, kojim bi pravednije bilo raspodeljeno bogatstvo u svetu i okončan monopol velikih zapadnih novinskih agencija.
Sovjetska invazija na Avganistan u decembru 1979. godine ponovo je zaoštrila odnose između blokova. SAD i SSSR ušli su u tzv. Drugi hladni rat, i to je donelo nove pritiske i podele u Pokretu nesvrstanosti, čija je uloga počela da slabi na međunarodnoj sceni. Osamdesetih godina 20. veka izbili su i mnogobrojni ratovi u Africi i Aziji iza kojih su stajali interesi supersila. Pad Berlinskog zida i kraj Hladnog rata 1989. godine doneli su nove izazove nesvrstanima, koji su na samitu u Džakarti 1992. godine započeli traganje za novom ulogom u postbipolarnom svetu. SFRJ, jedan od osnivača i lidera Pokreta nesvrstanosti, raspala se u građanskom ratu, dok je njena naslednica, SRJ, suspendovana iz Pokreta.
 |
| Osnivači - Naser, Tito i Nehru |
Pre pola veka, početkom septembra 1961. godine, Beograd je bio domaćin živopisnog skupa. U glavnom gradu Jugoslavije okupili su se šefovi država i vlada dalekih azijskih i afričkih zemalja, Evropu su predstavljali Kipar i Jugoslavija, dok su konferenciju kao posmatrači pratili predstavnici triju latinoameričkih zemalja, Bolivije, Brazila i Ekvadora.
Najveću pažnju među njima privlačili su indijski premijer Džavaharlal Nehru, predsednik Egipta Gamal Abdel Naser, predsednik Indonezije Sukarno, predsednik Tanzanije Džulijus Njerere, predsednik Gane Kvame Nkrumah, car Etiopije Hajle Selasije, predsednik Kipra arhiepiskop Makarios, premijerka Cejlona Sirimavo Bandaranaike, vođa Alžirskog fronta nacionalnog oslobođenja Ahmed ben Bela. Bili su tu i drugi lideri zemalja u razvoju ovenčani slavom antikolonijalne borbe i tvorci nezavisnosti svojih zemalja.
Šarenilo pokreta
Za razliku od istočnog i zapadnog bloka, Pokret nesvrstanosti nije bio ni ideološki pokret ni vojno-politički blok, njegove članice su bile zemlje šarolikog političkog uređenja, a povezivao ih je zajednički interes da ostanu po strani Hladnog rata i stave probleme nerazvijenih zemalja na dnevni red svetske politike. Unutar takvog pokreta Tito je, neometan od Vašingtona i Moskve, mogao da nastavi svoju unutrašnju politiku i razvija ''samoupravni socijalizam''.U Beogradu su se okupili da bi pokrenuli novu etapu borbe za nezavisnost u svetu u kome je buktao Hladni rat između Sjedinjenih Država i Sovjetskog Saveza. Cilj im je bio da zemlje ''trećeg sveta'' učine vidljivim na međunarodnoj sceni, da spreče da njihove zemlje budu uvučene u blokovski sukob i dovrše proces dekolonizacije. U Beogradu su osnovali Pokret vanblokovskih (kasnije nesvrstanih) zemalja, za svoju političku platformu su uzeli načela miroljubive koegzistencije za koja su se zalagali indijski predsednik Nehru i jugoslovenski predsednik Tito, a glavnu pozornicu za svoje delovanje pronašli su u Organizaciji ujedinjenih nacija.
Bio je to početak pokreta koji će narednih decenija pokazati da svet nije podeljen samo između Istoka i Zapada, nego i između razvijenog Severa i nerazvijenog Juga. Nesvrstani će pokušati da smire blokovske sukobe i dovrše proces dekolonizacije, a postaviće i zahtev za razoružavanje u svetu i uneti novu energiju UN. Zbog zalaganja za mir, protiv dominacije velikih i moćnih država, jačanje uticaja UN i međunarodnog prava i ravnopravnost velikih i malih u međunarodnim odnosima postali su ''savest čovečanstva''.Za Jugoslaviju i njenog predsednika Tita nesvrstani su bili logičan izbor posle kratkotrajnog zagrljaja sa Sovjetskim Savezom (1945-1948.), koji se završio sukobom sa Informbiroom, i perioda bliskih odnosa sa Zapadom (1949-1957.) koji bi, pre ili kasnije, doveli do promene njenog tadašnjeg socijalističkog uređenja. Tito i njegova zemlja osećali su se bezbednim među nesvrstanima koji su im doneli solidnu podršku na međunarodnoj sceni, naročito u Ujedinjenim nacijama, i omogućili Titu da šezdesetih i sedamdesetih godina 20. veka stekne ulogu jednog od vodećih svetskih lidera.
Početak, međutim, nije mnogo obećavao. Beogradska konferencija vanblokovskih zemalja 1961. godine bila je sazvana kao jednokratna politička inicijativa, a tek 1964. godine na konferenciji u Kairu dobila je kontinuitet, ali je i on bio neizvestan sve do Treće konferencije Pokreta nesvrstanosti koja je održana u Lusaki 1970. godine.
Šezdesete godine obeležili su Kubanska raketna kriza, rat u Vijetnamu i početak arapsko-izraelskih ratova koji su potvrdili strahovanja zemalja svetskog Juga da bi upravo one mogle postati poprište oružanih sukoba supersila i njihovih vojno-političkih blokova ostavljajući svetski Sever u varljivom miru Hladnog rata. Bilo je to vreme prve ozbiljne krize Pokreta nesvrstanih. Kraj Vijetnamskog rata i detant u odnosima SAD i SSSR nakratko su povećali ulogu UN i doneli novu šansu nesvrstanima koju oni nisu želeli da propuste.Sovjetska invazija na Avganistan u decembru 1979. godine ponovo je zaoštrila odnose između blokova. SAD i SSSR ušli su u tzv. Drugi hladni rat, i to je donelo nove pritiske i podele u Pokretu nesvrstanosti, čija je uloga počela da slabi na međunarodnoj sceni. Osamdesetih godina 20. veka izbili su i mnogobrojni ratovi u Africi i Aziji iza kojih su stajali interesi supersila. Pad Berlinskog zida i kraj Hladnog rata 1989. godine doneli su nove izazove nesvrstanima, koji su na samitu u Džakarti 1992. godine započeli traganje za novom ulogom u postbipolarnom svetu. SFRJ, jedan od osnivača i lidera Pokreta nesvrstanosti, raspala se u građanskom ratu, dok je njena naslednica, SRJ, suspendovana iz Pokreta.
(Nastaviće se)
Нема коментара:
Постави коментар