IZAZOV TREĆEG SVETA: ČERČIL BROZOV OSLONAC (3. DEO)

Tito i Jovanka sa oficirima i mornarima na "Galebu"

     Trebalo je da "treći blok" zaustavi rastući uticaj Sovjetskog Saveza. Đilas na Prvoj socijalističkoj konferenciji u Rangunu


NASTAVCI:
1 Beograd protiv blokova
2 Front protiv velikih
3 Čerčil Brozov oslonac
4 Nehru napada Sovjete
5 U vrtlogu hladnog rata


     JUGOSLAVIJA je iz rata izašla kao socijalistička zemlja, u čvrstom zagrljaju sa Sovjetskim Savezom, i do razlaza Staljina i Tita nije mnogo znala o svetu izvan ideoloških klišea KPJ. Sukob sa Informbiroom 1948. godine i izbor za člana Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija 1949. godine iz osnova su promenili njen međunarodni položaj. Prve kontakte i prva saznanja o svetu koji se rađao stekla je u UN, koje su u to vreme bile zaokupljene nadmetanjem SAD i SSSR, dekolonizacijom i prvim velikim oružanim sukobom koji su ova dva procesa izazvala, ratom u Koreji.


     Jugoslovenski otpor SSSR privukao je pažnju lidera novooslobođenih država. Indijski predsednik Džavaharlal Nehru je prve pozive Titu da im se pridruži uputio preko ambasadora Josipa Đerđe već 1952. godine. Bandunška konferencija bila je regionalna konferencija i pristupanje zemalja izvan Azije i Afrike dalo bi pokretu novooslobođenih zemalja univerzalni karakter. Zbog socijalističkog karaktera svog uređenja i sukoba sa Istočnim blokom, Jugoslavija je u to vreme liderima Trećeg sveta delovala kao prirodni partner.


     Neslaganje prijatelja


     Uprkos sličnim političkim pogledima i ličnom prijateljstvu koje je povezivalo Tita i Nehrua do smrti indijskog premijera, među njima su postojale i značajne razlike. Tito je bio vođa relativno male socijalističke zemlje u sukobu sa SSSR koja je među vanblokovskim zemljama tražila bezbednost, dok je Nehru bio vođa jedne od najvećih zemalja i najveće demokratije u svetu koja je tražila uvažavanje i nezavisan položaj.


     Time se mogu objasniti ne samo Nehruovi nego i kasniji Ču Enlajevi pozivi Titu da se pridruži Indiji ili Kini u stvaranju "trećeg bloka" u svetu. Glavni cilj novooslobođenih zemalja - da postanu vidljive i progovore sopstvenim glasom na međunarodnoj sceni - podudarao se s interesima Jugoslavije posle sukoba sa IB.


     Jedan od vođa Socijalističke partije Indije 1953. godine je u intervjuu "Borbi" tim povodom rekao: "Svi mi azijski socijalisti se osećamo mnogo bližim jugoslovenskim komunistima nego bilo kom drugom socijalističkom pokretu u svetu. Mi želimo da vidimo na našoj konferenciji predstavnike komunista koji su zadivili svet ali, pre svega, azijske socijaliste, svojim hrabrim otporom i izdržljivošću u borbi protiv apetita Rusije."


     U govoru u UN Tito je aprila 1950. godine izrazio nameru Jugoslavije da u svetskoj organizaciji "brani prava malih ili kolonijalnih naroda na slobodu i nezavisnost, tj. da sami odlučuju o svojoj sudbini". Već krajem 1952. godine jugoslovenske diplomate su dobile instrukciju da pojačaju kontakte sa afričkim i azijskim zemljama koje imaju slična shvatanja o međunarodnim odnosima. Jugoslovenskoj diplomatiji u Aziji vrata je širom otvorio Milovan Đilas učešćem na Prvoj socijalističkoj konferenciji azijskih država u Rangunu januara 1953. godine. Pojava novooslobođenih zemalja na međunarodnoj sceni podudarila se sa najtežim godinama sukoba Jugoslavije sa Informbiroom zbog čega su jugoslovenski komunisti u njima potražili oslonac u sukobu sa Staljinom.


     Pojedini jugoslovenski istoričari veruju da su i neki zapadni političari upućivali Tita u istom pravcu, poput njegovog starog prijatelja Vinstona Čerčila, sa kojim se Tito sreo prilikom posete Londonu 1952. godine. Iako nema dokaza za ovu tvrdnju, u njoj ima određene logike. Sveže iskustvo kolonijalizma udaljavalo je novooslobođene zemlje od Zapada, dok ih je na drugoj strani čekao SSSR, koji je još od Prvog kongresa naroda Istoka u Bakuu 1920. godine video u njima prirodnog saveznika. Moguće bi bilo pretpostaviti da je iskusnom Čerčilu stvaranje "trećeg bloka" delovalo privlačno kao način da se spreči da ove zemlje ne padnu pod uticaj SSSR.


     Diplomatski arhivi, ipak, govore drugačije: već prve Titove posete azijskim i afričkim zemljama izazvale su negodovanje na Zapadu, dok je Titova podrška oslobodilačkim pokretima u Vijetnamu, Alžiru i drugim zemaljama trećeg sveta kasnije dovela i do ozbiljnih poremećaja u odnosima sa Francuskom i drugim zapadnim zemljama.


     U to vreme Tito je krenuo i na svoje čuvene "puteve mira" na jahti "Galeb". O prvom u seriji putovanja po novooslobođenim zemljama Azije i Afrike beogradski istoričar Dragan Bogetić je zapisao: "Titova poseta Indiji i Burmi krajem 1954. i početkom 1955. godine, državama koje su već imale razrađenu i uobličenu doktrinu koegzistencije, predstavljala je prelomni događaj za konačno definisanje nove jugoslovenske strategije, ali i kasnije formulisanje široke platforme za institucionalizaciju multilateralnog delovanja vanblokovskih država u okviru pokreta nesvrstanosti. Titova poseta jugoistočnoj Aziji i uspostavljanje prvog ličnog kontakta sa egipatskim predsednikom Naserom pri prolasku kroz Suec, na povratku u Jugoslaviju, bio je prvi i najznačajniji korak u razvijanju prijateljskih odnosa Tita, Nehrua i Nasera, državnika koji će zajedničkim akcijama najviše doprineti okupljanju, afirmaciji i razvoju Pokreta nesvrstanosti."


     U zajedničkom kominikeu 23. decembra 1953. godine Tito i Nehru prvi put su dali definiciju buduće politike nesvrstanosti: "Predsednik i premijer žele da objave da politika nesvrstanosti koju slede njihove zemlje ne znači 'neutralnost' ili neutralizam, a time ni pasivnost, nego pozitivnu, aktivnu i konstruktivnu politiku, koja nastoji da dovede do kolektivnog mira." (Predrag Simić, 27.08.2011.)

(Nastaviće se)