NA DANAŠNJI DAN 30. SEPTEMBAR

DEBORA KER

1399. - Osnivač dinastije Lankaster Henri Bolingbrok, kao pobednik u borbi za vlast, postao je engleski kralj Henri IV, dan pošto je abdicirao njegov brat od strica Ričard II.

1846. - Američki zubar Vilijam Morton prvi je upotrebio anesteziju (etar) prilikom vađenja zuba.

1874. - Rođen je srpski arheolog Vladimir Petković, profesor Beogradskog univerziteta, član Srpske kraljevske akademije i upravnik Narodnog muzeja u Beogradu, stručnjak za srpsku srednjevekovnu umetnost. Bio je urednik specijalizovanog časopisa "Starinar" i prvi direktor Arheološkog instituta SANU. Rukovodio je otkopavanjima Stobija i Caričinog Grada. Dela: "Pregled crkvenih spomenika kroz povesnicu srpskog naroda", "La peinture serbe en Moyen age" (Srpsko slikarstvo u srednjem veku), monografije o manastirima Žiča, Ravanica, Studenica, Kalenić i Dečani.

1876. - Rođen je srpski pisac, pozorišni kritičar i diplomata Milan Rakić, reformator stiha i veliki znalac jezika, član Srpske kraljevske akademije, predsednik Srpskog PEN kluba. Posle završenih studija prava u Parizu, radio je u Beogradu kao činovnik, a od 1904. bio je u diplomatskoj službi. Pojavio se 1903. zbirkom "Pesme" kao potpuno izgrađen pisac, misaon i osećajan, pesnik unutašnjih nemira i sukoba. Objavio je 1912. zbirku "Nove pesme" i 1936. "Pesme". Pedesetak pesama, koliko je ukupno napisao, odlikuju se elegancijom i savršenstvom forme i spadaju u vrh srpske lirike 20. veka, poput "Na Gazimestanu", "Jefimija", "Dolap", "Simonida", "Napuštena Crkva", "Orhideja", "Ljubavna pesma". Pozorišne kritike koje je pisao, po opštoj oceni, veoma su pouzdane i odraz su izuzetne lične kulture.

1882. - Rođen je nemački fizičar Hans Vilhelm Gajger. Bavio se izučavanjem radioaktivnosti i 1928. izumeo je napravu za registrovanje i brojanje naelektrisanih čestica i gama-zraka, odnosno za merenje radioaktivnosti, poznatu kao "Gajgerov brojač".

1891. - Samoubistvo je izvršio francuski general Žorž Ernest Bulanže, ministar vojske od 1886. do 1887., vođa uticajnog političkog pokreta koji umalo nije srušio Treću republiku. Stvorio je reakcionarni i antiparlamentarni pokret nazvan - bulanžizam. Okupio je oko sebe sve neprijatelje Republike sa namerom obnove monarhije u Francuskoj. Kada su ga republikanci optužili za pokušaj prevrata prebegao je u Belgiju, gde je sebi oduzeo život.

1912. - Srbija i Bugarska objavile su mobilizaciju za rat protiv Turske. Prvi balkanski rat vođen od oktobra 1912. do maja 1913. u kojem su se protiv Turske borile i Grčka i Crna Gora, završen je porazom Turske. Srbija je tada oslobodila Staru Srbiju (danas Kosovo i Metohija) i Južnu Srbiju (danas Makedonija).

1915. - Vatrom iz topa oboren je prvi neprijateljski - nemački avion iznad Kragujevca. Na Metinom brdu u Kragujevcu nalazi se spomen-obeležje Radoju Raki Ljutovcu, artiljercu-tobdžiji koji je 1915. godine, u Prvom svetskom ratu, oborio prvi neprijateljski avion u Srbiji. Taj dan obeležava se kao Dan roda Protivvazdušne odbrane Vojske Srbije.

1918. - Bugarska armija kapitulirala je u Prvom svetskom ratu, pošto je na granice Bugarske izbila srpska vojska koja je posle proboja Solunskog fronta presekla bugarske trupe na dva dela i slomila ih.

1921. - Rođena je britanska glumica Debora Ker, znamenita po jednom od najpoznatijih filmskih poljubaca, sa Bertom Lankesterom u filmu "Odavde do večnosti". Karijeru je počela u lokalnom pozorištu, u rodnoj Škotskoj, da bi prvu glavnu ulogu odigrala u filmu "Major Barbara" 1941. godine. Nominovana je za Oskara za glavnu ulogu čak šest puta, da bi konačno 1994. dobila Oskara za životno delo. Filmovi: "Kvo vadis", "Julije Cezar", "Odavde do večnosti", "Dobar dan tugo", "Kazino rojal".

1938. - Dan po potpisivanju sporazuma u Minhenu, kojim su zapadni saveznici dozvolili Adolfu Hitleru komadanje Čehoslovačke, što je otvorilo put ka izbijanju Drugog svetskog rata, britanski premijer Nevil Čemberlen izjavio je da je spasen mir.

1941. - Počela je prva nemačka ofanziva na Moskvu. Nemačka vojska je posle velikih gubitaka sovjetske armije zaustavljena, ali je polovinom novembra 1941. krenula u drugu ofanzivu, takođe neuspešno, što je početkom decembra omogućilo protivnapad i odbacivanje Nemačkih trupa 200 kilometara od Moskve. Na taj način pokopan je plan "Barbarosa" o munjevitom ratu protiv Sovjetske Rusije.

1941. - Završen je "Krvavi marš" u kojem su Nemci u Drugom svetskom ratu više hiljada stanovnika Šapca doterali na savski most, gde su neke ubili i bacili u reku a druge gonili do sremskog sela Jarak pri čemu su malaksali putem ubijani. Preživele su vratili u Šabac u novoformirani logor. Bila je to odmazda zbog ustanka koji je bio u toku u Srbiji, sa posebnim zamahom u tom kraju i zbog nemačkih žrtava tokom ustanka. U čitavoj akciji su sa nemačkim trupama zajedno učestvovale i hrvatske ustaše. Prema nemačkim dokumentima ukupno je tom prilikom uhapšeno 4.410 Srba.

1947. - U Beogradu je osnovana organizacija partizanskih ratnih veterana u Drugom svetskom ratu - Savez udruženja boraca Narodnooslobodilačkog rata.

1949. - Okončan je berlinski "vazdušni most", uspostavljen posle sovjetske blokade Zapadnog Berlina krajem juna 1948, tokom kojeg su američki i britanski avioni obavili 277.264 leta.

1955. - U automobilskoj nesreći u 24. godini poginuo je Džejms Din, američki glumac koji je postao simbol pobunjene mladosti u godinama sveopšteg oslobađanja nakon okončanja Drugog svetskog rata. Tragičan kraj doprineo da njegov lik preraste u svojevrstan mit. Filmovi: "Istočno od raja", "Buntovnik bez razloga", "Div".

1962. - Beli rasisti izazvali su nerede u Oksfordu u američkoj državi Misisipi zato što je na osnovu odluke federalnog suda crnac Džejms Meredit upisan na Univerzitet Misisipija.

1965. - Otmicom i ubistvom šest generala u Indoneziji je otpočeo neuspešni državni udar, okončan masakrom članova i pristalica Komunističke partije Indonezije, koji su počinile snage predvođene štićenikom SAD generalom Suhartom.

1966. - Bivši britanski protektorat u Africi Bečuanalend stekao je nezavisnost pod nazivom Republika Bocvana. Prvi predsednik nove države postao je Serece Kama.

1966. - Nemački ratni zločinci Albert Šper i Baldur fon Širah izašli su iz zatvora Špandau nakon što su izdržali kazne od 20 godina robije.

1970. - Ričard Nikson je doputovao u Beograd, u prvu posetu Jugoslaviji jednog predsednika SAD.

1980. - Izrael je uveo valutu po imenu - šekel, koja je zamenila dotadašnju izraelsku funtu. Naziv novčane jedinice odabran je prema imenu koje je poznato u drevnim tekstovima kao sredstvo plaćanja u antičkoj jevrejskoj državi.

1985. - Umro je američki seizmolog Čarls Rihter, čijim je prezimenom nazvana skala za merenje jačine zemljotresa.

1988. - Penzionisano je pet visokih sovjetskih funkcionera, uključujući predsednika Prezidijuma Vrhovnog sovjeta Andreja Gromika.

1989. - Prestala je da postoji Senegambija. Konfederacija Senegambija nastala je udruživanjem zapadnoafričkih država Senegal i Gambija 1. februara 1982.

1989. - Umro je srpski pisac Oskar Davičo, koji je između dva svetska rata pripadao grupi pisaca nadrealista izrazito leve orjentacije. U vreme nemačke okupacije u Drugom svetskom ratu interniran je u Italiju, odakle je 1943. pobegao i priključio se partizanima. Dela: zbirke pesama "Višnja za zidom", "Nastanjene oči", Flora", "Tropi", "Kairos", "Trema smrti", romani "Pesma", "Beton i svici", "Radni naslov beskraja", "Chutanje", "Gladi", "Tajne", "Bekstva", "Zavičaji", "Gospodar zaborava".

1990. - Sovjetski Savez i Izrael sporazumeli su se da uspostave konzularne odnose. Moskva je prekinula diplomatske odnose zbog šestodnevnog Izraelsko-arapskog rata 1967. Istog dana 1990. su uspostavljeni i puni diplomatski odnosi između Sovjetskog Saveza i Južne Koreje.

1993. - U seriji jakih zemljotresa u jugozapadnoj Indiji poginulo je najmanje 22.000 ljudi.

1998. - U napadima terorista takozvane OVK na graničare Vojske Jugoslavije u području karaule "Košare" kod Đakovice poginuli su vojnici Miroslav Jocić, Miloš Pavlović, Vladimir Radoičić, Miladin Gobeljić i Ilija Pavlović, a u području karaule "Morina" zastavnik Milan Bundalo.

1999. - Policija je u Beogradu, drugo veče zaredom, silom suzbila demonstracije nekoliko desetina hiljada pristalica opozicione koalicije "Savez za promene", povredivši desetine građana. Opozicione stranke Srbije su ranije tog dana zaključile da su vanredni izbori, pod uslovima usklađenim sa međunarodnim standardima, najbrži i najracionalniji izlaz iz krize.

2004. - U samoubilačkom napadu na američki vojni konvoj u Bagdadu, koji su izveli pripadnici terorističke grupe jordanskog ekstremiste Abu Musaba el Zarkavija, poginula je 41 osoba, od toga 34 dece koja su pohrlila da uzmu slatkiše od američkih vojnika.

2006. - Skupština Srbije usvojila je Predlog novog ustava. Predlogom Ustava Srbija je definisana kao država srpskog naroda kao i svih građana. U preambuli Predloga novog ustava naglašena je neodvojivost Kosova i Metohije od Srbije.

2007. - Umro je Milan Jelić, Predsednik Republike Srpske. Ekonomski fakultet završio je u Subotici, gde je i doktorirao. Radio je u privredi, bio ministar privrede, energetike i razvoja. Za menadžera godine u RS proglašen je 2002. godine, a za menadzera godine u BiH 2003. godine. Dobitnik je Ordena Svetog Save prvog.

2009. - Umro je Pavel Popovič, legendarni ruski (sovjetski) kosmonaut iz prvog, "gagarinovskog" kruga. Od 1954. nalazio se kao pilot u sastavu Ratnog vazduhoplovstva Sovjetskog Saveza. Prvi put u kosmos, u trajanju dva dana, 22 sata i 57 minuta, leteo je kao komandir broda "Vostok-4" avgusta 1962. posle čega je pripreman za let na Mesec. Od 1980. do 1989. bio je zamenik načelnika Centra za pripremu kosmonauta "Gagarin". Dvostruki je heroj Sovjetskog Saveza.